از آنجا که امروزه بیماری های واگیر مانند آنفولانزا درسطح جامعه گسترش پیدا کرده اند، نقش شوینده و آنتی سپتیک ها در جهت پیشگیری از ابتلا و گسترش این بیماری ها حائز اهمیت بسیاری می باشد. Semmel Weise اولین بار در سال ۱۸۴۶ ارزش شستن دستها با محلول های گندزدا را در پیشگیری و کاهش مرگ های ناشی از عفونت های پس از زایمان نشان داد، سپس Lister در سال ۱۸۵۳ موفق شد شمار عفونت زخم ها را پس از شستشو کاسته و از ایجاد آن ها پیشگیری نماید. در حال حاضر، استفاده از روش های عفونت زدایی از پایه های مهم برنامه های موفق کنترل عفونت های بیمارستانی و حفظ سلامت بهداشت جامعه به شمار می آیند. آنتی سپتیک ها طیف وسیعی از ترکیبات شیمیایی را شامل می شوند که به طرق مختلف (مانند ترکیب با قسمت پروتئینی آنزیم های میکروارگانیسم) باعث از بین رفتن آنها می شوند. یکی از انواع فرآورده های آنتی سپتیک، ضدعفونی کننده های موضعی هستند که میتوانند بدون نیاز به مصرف آنتی بیوتیک از گسترش عفونت در سطح جامعه و ایجاد آن در محل زخم ها جلوگیری کرده و استفاده از آن ها بسیار آسان و مقرون به صرفه میباشد. این فرآورده ها دارای اشکال متنوعی مانند محلول، صابون، اسپری، کف و … هستند. ید و ترکیبات آن یکی از این مواد با طیف اثر ضد میکروبی وسیع می باشد. ید یک عنصر غیرفلزی است که در سال ۱۸۱۲ توسط Courtors دانشمند فرانسوی کشف شد که در آب به علت تشکیل تری یدید به میزان بیشتری حل می شود. همچنین در حلال های آلی مثل الکل و استون حلالیت بیشتری داشته و ایجاد رنگ قهوه ای می نماید.
ید یک عنصر بسیار فعال بوده و مشابه ترکیبات کلر عمل می نماید و می تواند به عنوان یک ماده با اثرات ضد میکروبی قوی به حساب آید. در سال ۱۹۴۹، Schelaneski دریافت که پلی وینیل پیرولیدون (پوویدون) و عوامل فعال سطحی ویژه دیگر میتوانند با ید تشکیل کمپلکس داده و به این وسیله حلالیت آن را افزایش دهند. به ترکیب ید و این مواد یدوفور گویند که از ید و یک حامل تشکیل گردیده است. در اثر واردکردن پوویدون با ید در یک کمپلکس، ماده ضد عفونی کننده و آنتی سپتیک پوویدون آیوداین به دست می آید که پودری بی شکل و قهوه ای رنگ است.
پوویدون آیوداین طیف اثر وسیعی داشته، بر باکتری های گرم مثبت و منفی، قارچ ها، ویروس ها، مخمرها و پروتوزوآها موثر بوده و مکانیزم اثرگذاری آن آزادسازی تدریجی ید از کمپلکس ید و پوویدون میباشد. این کمپلکس فعالیت ضد میکروبی ید را حفظ کرده ولی فعالیت شیمیایی آن از ید خالص کمتر است؛ بنابراین کمتر سبب تحریک پوست و غشاهای مخاطی میشود. شکل جدیدی از ضد عفونی کننده های موضعی که امروزه کاربرد گسترده ای جهت جلوگیری از گسترش عفونت در مراکز بهداشتی درمانی مختلف پیدا کرده است، انواع کف ها می باشند. کف ها سیستم های دارویی پراکنده ای هستند که از به دام افتادن حباب های گاز در داخل مایع یا جامد ایجاد می شوند. از این کف ها برای ضد عفونی کردن دست، صورت، زخم ها و سطوح استفاده می شود. استفاده از آن ها بسیار آسان و مقرون به صرفه بوده و از پذیرش عمومی بالایی برخوردار هستند. سرعت اثرگذاری کف ها به علت پخش پذیری زیاد بسیار مناسب تر از مایعات ضدعفونی کننده است. همچنین با بالا بردن سرعت شستشو باعث پاک سازی سریع تر و بهتر زخم های ایجاد شده در پوست می گردند.
دراین تحقیق تلاش شد تا کف پوویدون آیوداین ۵/۷ % با اثر کف کنندگی و سازگاری با پوست مطلوبی تهیه گردیده و فاکتورهایی مانند pH، میزان ید در دسترس، اثر نرم کنندگی و پایداری در طی زمان آن مورد ارزیابی قرار گرفت. در نهایت، اثرات ضد میکروبی مناسب ترین فرمول حاصله بر روی میکروارگانیسم های استافیلوکوکوس اورئوس (ATCC 6538) و سودوموناس آئرژینوز (ATCC 9027) با سه روش تعیین میزان فعالیت باکتریواستاتیک، تعیین میزان فعالیت باکتریوسیدال و Finger Printing مورد بررسی قرار گرفت.

روش بررسی: در این مطالعه تجربی، ابتدا اثر کف کنندگی سورفاکتانت های سدیم لوریل سولفات (SLES)، سدیم لوریل اتر سولفات (SLS) و نانوکسیل ۹ بررسی، سپس اثر pH و بافرهای سیترات، سیترات فسفات و فسفات بر روی خواص ارگانولپتیک و میزان ید در دسترس مطابق فارماکوپه USP 32 ارزیابی و در پایان اثر عوامل نرم کننده گلیسیرین و گلیسروکس HE بررسی گردید. فرمولاسیون برتر در آزمون پایداری تسریع شده بررسی و اثرات ضد میکروبی آن ارزیابی شد.

یافته ها: در بین سورفکتانت ها SLES 3% و از بافرها، بافر سیترات و از نرم کننده ها، گلیسرین ۱% و از عوامل تثیبت کننده کف، پلوکسامر (۴۰۷) ۲% برگزیده شدند و در طی آزمون پایداری فرآورده اثرات ضدمیکروبی مناسب خود را اثبات نمود.

نتیجه گیری: مطابق نتایج، فرمولاسیون شامل پوویدون آیوداین ۵/۷ %، SLES 3 %، پلوکسامر (۴۰۷) ۲%، بافر سیترات در ۵/۳ = pH به همراه گلیسرین ۱ % که آزمون آزمون پایداری و اثرات ضد میکروبی را به خوبی پشت سر گذاشته بود، میتواند به عنوان یک فرآورده آنتی سپتیک و شوینده مناسب مورد مصرف قرار گیرد.

مجله علوم پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی
دوره ۲۳ ، شماره ۱، بهار ۹۲ ، صفحات ۵۲ تا ۵۸

تهیه کف آنتی سپتیک پوویدون آیوداین ۵/۷ % و بررسی اثرات ضد میکروبی آن
آرش محبوبی ۱، سعیده جلیلیان ۲، محمد رضا پوروزیری ۳، سید مهدی رضایت ۴، فرهاد مصطفوی شهاب ۵
1. استادیار، گروه فارماسیوتیکس، دانشکده داروسازی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
2. دانشجوی داروسازی، گروه فارماسیوتیکس، دانشکده داروسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم دارویی
3. استادیار، گروه میکروبیولوژی، دانشکده داروسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم دارویی
4. استاد، گروه فارماکولوژی، دانشکده داروسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم دارویی
5. استادیار، گروه فارماسیوتیکس، دانشکده داروسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم دارویی